Oproep voor een Ouderenrechtencommissaris
De cijfers spreken voor zich
Vandaag is één op vijf Vlamingen 65 jaar of ouder. Tegen 2030 is dat één op vier. Binnen die groep stijgt ook het aandeel 85-plussers. Vergrijzing is een mondiale trend die diep ingrijpt op alle maatschappelijke sectoren, van de economie tot de zorg en de werking van politieke instellingen, van de huisvesting over de mobiliteit, tot de inrichting van de publieke ruimte.
Is die uitdaging haalbaar? Ja, als ouderen niet gediscrimineerd worden, als hun mensenrechten gerespecteerd worden en als ze ten volle kunnen participeren.
" Ouderen zijn allerminst een maatschappelijke last. Zij zijn niet de ene dag productief op de arbeidsmarkt en de volgende dag passief, nutteloos op kosten van de actieve bevolking. "
In Vlaanderen is discriminatie van ouderen geen uitzondering.
" De digitalisering van dienstverlening is slechtziend voor de digitale kloof. Hierdoor missen ouderen essentiële informatie, hulp- en dienstverlening. "
Hierdoor missen ouderen essentiële informatie, hulp- en dienstverlening. Openbaar vervoer is onvoldoende toegankelijk, fysiek en qua leesbaarheid. Voetpaden zijn veelal niet goed begaanbaar. Het woonzorgcentrum kost voor velen meer dan het pensioen. Verhuizen naar zo’n centrum verandert een zelfstandige oudere vaak in een afhankelijke “bejaarde”, beperkt in bewegingsvrijheid, betutteld, en met weinig respect voor de privacy.
Bovendien worden vooral vrouwen, mensen met een beperking, mensen van buitenlandse afkomst en kortgeschoolden op oudere leeftijd nog eens extra gediscrimineerd. Omdat zij in hun beroepsactieve periode minder pensioenrechten konden opbouwen en tal van andere uitsluitingen riskeren.
Na de officiële loopbaan moeten velen het doen met een pensioen onder of rond de armoededrempel. Een laag inkomen en dure zorg dwingt veel ouderen tot onaangepast wonen, afhankelijkheid van familie en sociaal netwerk, en beperking van sociaal-culturele participatie. Ouderen die een beperking oplopen, krijgen geen gepaste ondersteuning. Lenen voor de aankoop van een meer gepaste woning of een wagen is moeilijk. Verzekeringspremies steunen op niet-geactualiseerde sterftetafels die niet beantwoorden aan de huidige reële levensverwachting. De digitalisering van dienstverlening is slechtziend voor de digitale kloof.
De coronacrisis zette het tekort aan respect voor de mensenrechten van ouderen op scherp.
Twee op de drie slachtoffers van de eerste golf vielen onder bewoners van de woonzorgcentra, soms in erbarmelijke omstandigheden. Getuigenissen over de dramatische toestanden schokten de publieke opinie tot ver buiten onze grenzen. De absolute voorrang voor het op peil houden van de ziekenhuiscapaciteit liet bewoners en personeel van woonzorgcentra aan hun lot over, zonder voldoende beschermende uitrusting, medisch materiaal of voldoende verpleegkundigen, zonder voldoende kennis over de medische aanpak of feedback over infectiepreventie. Veel ouderen kampten met psychische problemen als verdriet, depressie en zelfmoordgedachten. Het bezoekrecht werd verboden of afgeremd door de Vlaamse Overheid en soms nog strenger uitgevoerd door woonzorgcentra. Zonder dialoog met de ouderen en hun familie of vertrouwenspersonen.
Mensen stierven in eenzaamheid zonder waardige steun. De crisis stelde gekende pijnpunten in de woonzorgsector scherper dan ooit: chronische onderfinanciering en vooral te weinig personeel.
Zelfstandig wonende ouderen vielen zonder ondersteuning van poetshulp, dagopvang of steun van het lokaal dienstencentrum, zonder hulp in het huishouden bij de maaltijd of de dagelijkse hygiëne. Spanning in de dienstverlening leidden tot gebrek aan zorg of ontspoorde zorg. Sociale, emotionele en existentiële eenzaamheid namen enorm toe.
Het coronabeleid schilderde alle 65-plussers collectief af als risicogroep. Vrijwilligerswerk werd beperkt, zelfs verboden, evenals contact met kleinkinderen. En dat alles zonder overleg met de ouderen.
" De crisis stelde gekende pijnpunten in de woonzorgsector scherper dan ooit: chronische onderfinanciering en vooral te weinig personeel. "
Wettelijke controlemechanismen schieten schromelijk tekort.
Mensenrechten gelden ook voor ouderen.
Wij willen de instelling van een ouderenrechtencommissaris (ORC) die toeziet op de naleving en toepassing van mensenrechten van ouderen.
" Een commissariaat met een ombudsfunctie waar ouderen en hun familie of vertrouwenspersonen met hun klachten terecht kunnen en op behandeling mogen rekenen. "
Een commissariaat met een ombudsfunctie waar ouderen en hun familie of vertrouwenspersonen met hun klachten terecht kunnen en op behandeling mogen rekenen. Een instantie die zich burgerlijke partij kan stellen bij schending van de rechten van ouderen en indien nodig rechtstreeks kan dagvaarden. Een commissaris met een controle- en auditfunctie om erover te waken dat voorzieningen aan normale kwaliteitseisen voldoen en de rechten van ouderen respecteren. En een adviesfunctie om beleidsmaatregelen op te volgen in functie van de rechten van ouderen.
Ten slotte dient ook onderzocht of en hoe het ORC ook een sanctionerende bevoegdheid kan krijgen om klachten gedeeltelijk zelf af te handelen, zoals de privacy-commissie dat kan.
De Ouderenrechtencommissaris krijgt een plaats bij het Vlaams Parlement en publiceert jaarlijks een rapport over de situatie van ouderen in Vlaanderen en Brussel, met aanbevelingen voor het beleid.